Υπόφυση

Η υπόφυση είναι ένας μικρός ενδοκρινής αδένας που βρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου, περίπου στο ύψος της βάσης της μύτης. Εκκρίνει μια σειρά από ορμόνες που ρυθμίζουν την λειτουργία των υπόλοιπων ενδοκρινών αδένων και κατά συνέπεια την έκκριση των ορμονών του θυρεοειδούς μέσω της θυρεοειδοτρόπου ορμόνης (TSH), των επινεφριδίων μέσω της κορτικοτρόπου ορμόνης (ACTH), των ωοθηκών και των όρχεων μέσω της θυλακιοτρόπου (FSH) και της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH). Επίσης είναι υπεύθυνη για την έκκριση της αυξητικής ορμόνης (GH), την διατήρηση της ισορροπίας του ύδατος μέσω της αντιδιουρητικής ορμόνης (ADH) και της έκκρισης γάλακτος κατά το θηλασμό μέσω της προλακτίνης. 

Όγκοι της υπόφυσης

Οι όγκοι της υπόφυσης είναι στην πλειοψηφία τους καλοήθης και καλούνται αδενώματα. Διακρίνονται σε λειτουργικούς, δηλαδή ορμονοπαραγωγούς και μη λειτουργικούς, όταν δεν υπερεκκρίνεται κάποια ορμόνη.

Στους λειτουργικούς όγκους της υπόφυσης η κλινική εικόνα χαρακτηρίζεται από την ορμόνη που υπερπαράγεται και προκαλεί αντίστοιχα συμπτώματα.

Έτσι, η υπερπαραγωγή προλακτίνης, που αποτελεί έναν από τους συνηθέστερους όγκους της υπόφυσης, προκαλεί διαταραχές του κύκλου και αμηνόρροια στις γυναίκες ενώ μπορεί να προκαλέσει εκροή υγρού από τους μαστούς και στα δύο φύλα, υπογονιμότητα, απώλεια της σεξουαλικής επιθυμίας και απώλεια οστικής μάζας. Η αντιμετώπιση της υπερπρολακτιναιμίας είναι καταρχήν φαρμακευτική.

Σε υπερπαραγωγή αυξητικής ορμόνης προκαλείται μεγαλακρία, με κύριο χαρακτηριστικό την προοδευτική αύξηση του μεγέθους χεριών και ποδιών αλλά και διαβήτη, υπέρταση, σύνδρομο άπνοιας ύπνου, σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα, καρδιακή υπερτροφία λόγω της δράσης της αυξητικής ορμόνης σε διάφορα όργανα.

Υπερπαραγωγή της ACTH προκαλεί υπερέκκριση κορτιζόλης από τα επινεφρίδια και εμφάνιση της νόσου Cushing. Αυτή χαρακτηρίζεται από προοδευτική αύξηση βάρους, με κεντρικού τύπου παχυσαρκία, συσσώρευση λίπους στο πρόσωπο (πανσεληνοειδές προσωπείο), ευρείες έντονα χρωματισμένες ραγάδες στην περιοχή της κοιλιάς, ατροφία του δέρματος, συχνές εκχυμώσεις, ευπάθεια σε λοιμώξεις, αρτηριακή υπέρταση, προ-/διαβήτη, οστεοπόρωση, διαταραχές της διάθεσης, διαταραχές του κύκλου και υπερτρίχωση στις γυναίκες.

Οι μη λειτουργικοί όγκοι της υπόφυσης διαγιγνώσκονται είτε τυχαία, είτε λόγω της εμφάνισης τοπικών συμπτωμάτων από την πίεση παρακείμενων δομών. Έτσι συχνά παρατηρούνται πονοκέφαλοι, απώλεια των οπτικών πεδίων λόγω της πίεσης του οπτικού νεύρου, αλλά και συμπτώματα ανεπάρκειας των υποφυσιακών ορμονών λόγω της πίεσης που ασκείται από το αδένωμα στον υπόλοιπο υγιή υποφυσιακό ιστό. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να συνοδεύουν ενίοτε και λειτουργικούς όγκους της υπόφυσης.

Για την διάγνωση και διαφοροδιάγνωση των παραπάνω όγκων απαιτείται λεπτομερής ενδοκρινολογική εκτίμηση, με εργαστηριακό έλεγχο αίματος ή/και ούρων, δοκιμασίες καταστολής ή διέγερσης συγκεκριμένων ορμονών, και εξειδικευμένες απεικονιστικές εξετάσεις. Η αντιμετώπιση τόσο των μη λειτουργικών όγκων της υπόφυσης όσο και των λειτουργικών, με εξαίρεση την υπερπρολακτιναιμία, συνίσταται στην χειρουργική εξαίρεση αυτών. Η περαιτέρω αντιμετώπιση μπορεί να απαιτεί κατά περίπτωση την κατάλληλη ορμονική υποκατάσταση σε περίπτωση υποφυσιακής ανεπάρκειας, ενώ σε υποτροπή μπορεί να χρειαστεί ακτινοθεραπεία ή η λήψη ειδικής φαρμακευτικής αγωγής. Σε παθήσεις της υπόφυσης είναι απαραίτητη η στενή, συστηματική ενδοκρινολογική καθοδήγηση ενώ απαιτείται και στενή συνεργασία και με ιατρούς άλλων ειδικοτήτων.